Historia zamku sandomierskiego



zobacz więcej zdjęć

Inicjatywę wzniesienia murowanego zamku na miejscu wczesnośredniowiecznego grodu przypisuje się Kazimierzowi Wielkiemu. Gotyckie zabudowania obejmowały dwa budynki mieszkalne z kaplicą, kuchnię, browar, młyn konny, spichlerz oraz bramę ze zbrojownią. W kolejnych wiekach budynek zamku przechodzi liczne przebudowy i rozbudowy. Za panowania Zygmunta Starego (w latach 1520 - 1526) rozpoczęta została wielka rozbudowa, prowadzona w paru etapach przez blisko wiek. Prace prowadzone były m.in. przez królewskiego architekta, Niemca, mistrza Benedykta zwanego Sandomierzaninem. Znikały średniowieczne obwarowania i swobodnie ustawione budynki w ich wnętrzu, miejsce ich natomiast zajmowały zabudowania regularne, kolejno narastające wokół prostokątnego dziedzińca. Za panowania Zygmunta Augusta zarysował się ostatecznie czworobok renesansowego zamku (lata 1564 - 1565), jednak prace nie zostały całkowicie ukończone.

W roku 1656, w okresie wojny polsko - szwedzkiej, zamek sandomierski spotkała katastrofa. Wycofujące się wojska szwedzkie pozostawiają w jego piwnicach amunicję, opóźniając jej wybuch do wkroczenia Polaków. Zniszczone zostały skrzydła wschodnie, południowe, a może i północne. Najmniej ucierpiało skrzydło zachodnie i tylko ono zostało później odbudowane. Na zlecenie króla Jana III Sobieskiego w latach 1680 - 1688 zamek zostaje przebudowany w wolno stojący budynek typu pałacowego.

Zamek zdewastowany w czasie konfederacji barskiej był odnawiany aż do 1795 r. (trzeciego rozbioru Polski). Po 1795 r. władze austriackie adaptowały budynek na sąd i więzienie, ale jego gruntowna przebudowa na potrzeby więziennictwa wraz z otoczeniem dziedzińca nowym murem, nastąpiła w 1825 r. W latach 1894 - 1900 wzniesiono nowe skrzydła: wokół dziedzińca tzw. "rogal oraz budynek administracyjny (zburzone w końcu l. 70. XX w.). Więzienie zlikwidowano dopiero w 1959 r. Po wieloletniej konserwacji i przebudowie wnętrz (w l. 1960 - 1986), zamek stał się siedzibą Muzeum Okręgowego. W obecnej postaci jest to budowla czterokondygnacyjna na planie prostokąta, z dwiema narożnymi wieżami, nakryta wysokim dachem czterospadowym. W elewacji wschodniej, późnoklasycystycznej, zachowana jest tablica erekcyjna Zygmunta I Starego z 1520 r. oraz renesansowy kartusz z orłem zygmuntowskim, przypominające o królewskim rodowodzie założenia.

Zamek sandomierski znajdował się na głównym, królewskim szlaku komunikacyjnym. Zatrzymywali się w nim podróżujący królowie z dworem i kancelarią, dostojnicy państwowi, rezydowali tu starostowie, podstarości, podstoli i sędziowie oraz podkomorzowie Ziemi Sandomierskiej.



zobacz więcej zdjęć Zamku sandomierskiego